KHAWCHHAK MIFING PALINA (THE FOURTH WISEMAN)

– LB Renthlei, Hnahthial

Augusta Kaisara’n Lalram tam tak a awp khâwm lai khan Jerusalem ah chuan Heroda’n Lal a lo hrawt ve bawk a. Chutih lai vek chuan Persia ramah chuan Mifing pakhat Artabana, Media mi chu tudang mah ngai bik lovin a awm ve bawk a ni.

Artabana chuan Arsi danglam tak lo lang chu a hmu a, Lal thar Ropui tak mai a piang dawn tih a hrechiang em em mai a. Nimahsela, a ṭhiante leh thawhpuite chuan an awih sak si lo. Nimahsela ama lama a chian em em si avangin, a in leh lo leh neih zawng zawng hralhin chu Lal thar ropui tak lo piang tur chu chibai bûk nan Lunghlu chi hrang hrang chi thum a lei a. Chung hunlai a vân lampang zir mi leh mifingte zîngah chuan a ngaihdan ang chiah nei mifing dang pathum an awm ve bawk a, an hming chu, Gasper-a te, Melchior-a te leh Balthezar-a te an ni.

Artabana chuan a ip chu a han zen a, lungmantam mawi em em mai pathum chu a han phawrh chhuak a. Pakhat chu vân thiang tak dumpawl kâk ang mai a dumpawl nalh hi a ni a, pakhat erawh thung chu zîng nichhuak ai mah a sen lâr nalh hi a ni bawk a. A pathumna ve thung erawh chu zîng nichhuak hlimin vurtlang a chhun tlêt sur ang mai a thianghlim leh vâr nalh hi a ni bawk. Lal tâna thilpêk atân pawh an hlu in an tling tâwk takzet mai. Sakhua ni ve si beiseina nung awm reng reng lo mai chu, maicham mei mit duk ang chauh a ni si a, awmzia reng a nei si lo.

Artabana chuan chu nausen lo la piang tur a chu mihringte tana chatuan nun neih leh theihna tur atan a beiseina awmchhun a ni tih hi a ringhlel hauh lo va, a ring nghet tlat zâwk a ni.

Khua a lo thim a, vân ah arsi te an han inlâr ṭan leh sap sap takah chuan, arsi danglam bîk tak mai pawh chu a lo lang leh ta a, Artabana chuan a rilru in, “Hei ngei hi chhinchhiahna chu a ni e, Lal chu a lo kal ta ngei mai le. Amah hmu turin muangchân hman a ni ta lo” a ti mawlh mawlh a.

Zing varṭian ah tho in, ni chhuah hma in a sakawr chungah chuangin a chhuak hman der tawh a ni. A ṭhiante a hun taka va pawh thei tur chuan, a hmanhmawh in a kaltluan hlê a ngai tih a hrechiang em em a ni.

Chutia a ṭhiante a hun taka va nan hman a tum ruh hle lai chuan, zân tlai khaw thim thet thet tawh ah hian, a hmalam thim ruih leh reh ruih mai ah chuan kawng kham zawng hian mi pakhat thichhawng a lo let reng chu a va hmu ta tlat mai a. Hebrai mi dân pâwna hnawhchhuah a ni ngeiin a hria a, a thi ni ngei hian a lang bawk a. Mahse, a han belhchian chuan a lo la thaw feih feih a, a rawn rûm chhuak ta bawk a. Artabana kawrfual ah chuan nghet tak maiin a rawn vuan ta tlat mai le.

Artabana chu a phu deuh zawk a, hlauh vang erawh chu a ni lo. A hrawk te chu ro hulhin a hria a ni. A chhan tak zâwk chu, muangchang hman anih lohzia a in hrechiang em em mai a, darkar hnih-khat lek pawh a a khawtlai vaih chuan a ṭhiante chuan an kalsan ang a, a damchhûnga a thil thlâkhlelh ber mai leh a in leh lo zawng zawng pawh a lo hralh vek phahna chu a hloh kumkhua thei mai dawn a ni.

A lehlam ah chuan, chu hliam na tak tuar chu a kalsan chuan, a damchhuak hauh tih a hrechiang hle mai bawk si a, a in ngaihtuah buai ta takzet mai le. Tichuan a rilru chhungrîl ber aṭangin a ṭawngṭai ta a, “Aw, Pathian thianghlim ber, ka kawng zawh tur diktak min han kawhhmuh teh. Nang chauh lo chuan kawng dik hria an awm si lo va” tiin.

Tichuan chu hliam tuar damlo thi lek lek lam chu va pan lehin a pawm kâng a, hmun nuam tak thingbuk nuam tak hnuaiah chuan a mut ta a. A damdawi ken chu tuiah pawlhin a hmuiah chuan tlêm a han far a. Damdawi lam thiam tak a ni bawk a, a damdawi pawh chuan a thawk chak hle mai. Zawite hian a rawn ṭawng chhuak thei ta mai a.

Chu damlo chau tak chuan, Artabana chu tunge a nih leh engnge tih a tum te a han zâwt a.

Artabana chuan, a hming te hrilhin khawvel mihring zawng zawng te Chhandam tu tûr Jerusalem-ah Juda te Lal a piang dâwn tih chhinchhiahna an hmuh thu leh chu nausen lo piang chu chibai bûk a tum thu a hrilh bâkah ei leh in tur a neih ang ang te chu hnutchhiahin hnim aṭanga siam damdawi pawh chu a hnutchhiah ta a.

Chu damlo chuan Artabana chu a han en a, “Ka chunga i ṭhatna zawng zawng ah hian engmah han pêk lêt ve theih che ka nei hauh lo mai. Amaherawhchu, Messia i zawn hi kan Sakhaw lehkhabu sawi dan chuan Jerusalem ah piang lovin khaw lian tehchiam lo Bethlehem ah a lo piang dawn a, chutah chuan va zawng la, i hmu ngei zâwk ang. Damlo chunga khawngaihna i lantîr avangin Lalpa’n i tum ram chu hruai thleng ngei che rawh se” a ti ta a.

Tunah chuan zanlai a pêl ta hial mai. Artabana chuan a theihtawpa chakin a sakawr chu a tlan tir a, a lo chawlh hahdam hman tawh avangin tlan pawh a tlan chak hle a ni. Innghahkhâwmna hmun tûra an ruat, ‘Temple of the Seven Spheres’ an tih hmun pawh chu a va thleng thuai a.

Nimahsela, a ṭhiante thâwm leh hnuhma âwm reng reng a va hmu ta lo a. A lo reh ṭhiap mai a ni. Huan kil sîrah chuan leirawhchan hian lehkhathem hi a lo in delh a, chu chu a han la a, a han chhiar chuan, “Zanlai pel rawk thlengin kan nghâk che a, nimahsela i lo lan theih tâk si loh avangin tlai a hlauhawm tawh bawk si a, Lal thar lo piang tur zawng tûrin kan kalsan ta mai che a ni. Thlalêr lamah min rawn um dawn nia” tih hi a lo inziak a.

Artabana chu beidawng takin a ṭhu hnawk a. Ei leh in tur a tlachham tawh si. A sakawr lah chu a chau tawngkhawng tawh bawk si. Thlaler zâu tak han kal chhuak thei chi ziazang a ni lo tih a in hrechiang hle mai. Tichuan “Babulon lamah ka kir leh phawt ang a, ka lunghlu pakhat hi hralhin ka mamawh te ka lam khawm phawt teh mai ang” tiin a rilru a siam fel ta a.

Tichuan Babulon lamah kir leh rihin a Sapphire lunghlu chu hralhin a mamawh ang ang chu a lei khawm leh ta rih a, tichuan thlalêr lamah hmanhmawh takin a phek chhuak ve leh ta a ni.

A tâwp a tâwp ah chuan Artabana chuan Bethlehem chu a va thleng ve ta hlawl mai a. “He hmun ngei hi kha Hebrai damlo pa min hrilhna hmun kha a ni a, ka lunghlu la neih te hi ka hlan thei ngei dawn e” tiin a inngaihtuah hlim ta hle mai a.

Nausen pianghlim awmna âwm in chu a zawng ta a. Kawtthler chu a reh tlawk tlawk mai a, mi reng reng chu an tang deuh hrû ni hian a hmu a. In chhete pakhata nauawi pah a zai riai riai thawm a hriat chuan chu in ah chuan a va lût a. Nu pakhat hian a fa sên te chu a lo awi mu mêk a.

Chu nu chuan, “Ni thum kal ta mai khan khawchhak lam aṭangin mifing pathum an lokal a, Nazareth mi Josefa leh Mari te Fapa nausen pianghlim chu Lal angin chibai an rawn bûk a, chu nausen chawimawi nân chuan thilpêk hlu tak tak an rawn pe a ni” tiin a lo hrilh a.

“Mahse, mak tak maiin chûng mifing pathum te chu an rawn lan thut ang bawkin an bo leh ta thut mai a. Kha Nazareth pa lah khan a nupui leh a fapa nausen te chu a zan a zanin Aigupta ram lam ah a tlanbo pui nghal a ni awm e” tiin a sawi bawk a.

Chutih lai tak chuan khawlai ah chuan thawm ri nuai nuai leh râk buai nuai nuai thâwm a lo ri ta chuah chuah mai a. Nu râk leh ṭap vawn vawn thâwm kârah chuan Rom sipaiho sakawr ke pen ri leh an fei leh ngunhnam in khak ri te a ri ta rum rum mai a, “Rom sipai, Rom sipai, kan nausen an that vek dawn, an hmuh apiang an rawn that ringawt mai” ti a au thâwm leh ṭap thâwm chuan khua chu a khat ta a.

Chu thâwm ah chuan nausen nu chu hlâu leh mangangin a dang ta sawp sawp mai a, a nausen chu a pawm a, a harh a, a ṭah hlau em em in pindan kil thim lai ber lam chu a pan a. Chu veleh Artabana chu kawngka ah a va ding ta tlat a, a kawrfual lian tak chuan kawngkhar chu a hnawhkhat vek a, inchhûng chu a hmuh theih ta miah lo va. Sipaiho lah chu an ngunhnam a thisen kai leh far zawih zawihin an vâk vêl ruai mai a. Artabana awmna in an rawn thlen chuan kawngkhara miropui leh lal hmêl tak lo ding an hmuh chuan an phâwk hle mai a.

Artabana chuan dam thlap hian, “He in ah hian keimah lo chu midang tumah an awm lo. He lunghlu man to tak hi la u la, in hotupa ber va pe rawh u” a ti a. Ruby lunghlusen mawi em em mai chu la chhuakin an Captain chu a pe ta chawt mai a. An Captain chu hreh âwm deuhin a han lang deuh na a, a hnar phal ta ngang lo va, a kut rawn phar chhûakin a la ta nge nge a. “He in ah hian nausen an awm lo, khalam ah khan zawng zêl rawh u” tiin thu a pe tuar tuar a.

Sipaiho an liam fel hnu ah chuan Artabana chu in chhûngah chuan a lut a, khawchhak lam hawiin a ṭawngṭai ta a. “Aw Dikna Pathian, ka thil tihsual kha min ngaidam ang che. He nausen nunna chhanhima a awm theih nan dâwt ka sawi ta a ni. Tin, ka thilpêk tur pahnih chu ka chân ta si a. He lunghlu pakhat nen chauh hian, Lal lo piang chu chibai bûk tlâk ka la ni ang em aw?” tiin.

Mahse, a hnunglam aṭang chuan nu chuan aw dam diai hian, “Ka fa sen tê nunna i chhanhim avang hian, Lalpa chuan thlamuan in veng zêl che se la, Thlamuanna pe zêl che rawh se” tiin a lo ṭawng thlamuan a.

Mifing palina chuan Aigupta aṭanga ṭanin a zawng ta zêl a. Mi chi hrang hrang khawngaihthlak tak tak, eitur neih loh avanga rilṭama thi tur te eitur a pe a, sal tâng te a tlanchhuak a, mahse Pathian anga han biak tur em chu a hmu lo.

Chutiang chuan hun leh kum te chu a lo ral ve zêl a. Kum sawmthum leh pathum chhûng zet chu a zawng ta. A la beidawng bîk chuang lo va, a la zawng ta zêl a. A sam te pawh chu a lo ṭuak ve ta bum mai a, he khawvêla a zinkawng chu a lo zawh tâwp hnai ve ta tih pawh a in hrechiang hle mai. A thih hma ngeiin ṭumkhat na reng reng chu Jerusalem vêl ah va zawn leh a tum ta a, hmu dawn ngeia inhriatna a nei tlat a ni.

Chutih hunlai chu Juda ho Kalhlen Kût hmang tura an in buatsaih hunlai a ni a. Jerusalem chu mikhualin an lo zi nuai nuai mai a ni. Nimahsela, chumi ni kher kher chuan khawpum mai chu thil pakhat buaiin an lo buai nuai nuai mai a. Chung ho zînga mi chu thil awmzia a han zawh chian chuan, “Golgotha-ah kan kal dawn. I hre ve lo em ni? Suamhmang hmingthang deuh deuh mai pahnih an khengbet dawn a. Tin, an rual chuan Nazareth Isua an tih mai chu an khengbet tel dawn bawk a, midangte ṭanpui an ngaihna a ṭanpui ṭhin leh thilmak tam tak ti ṭhin a nia. Mahse, kan Puithiam ho leh sakhaw rawngbâwltu te hovin, ‘Pathian Fapa ah a in chhâl avangin thi tlâk a ni’ an ti miau si a. Rorêltu Pilata’n ‘Judate Lal’ a intih avângin Kraws a khenbeh turin thu a pe ta a ni” tiin an lo hrilh a.

Artabana thin chu a in thûm rawn ta tlut tlut mai a. “Hemi hi kum 33 liam taa nausen piang kha a ni thei mai ang a… Lunghlu pakhat ka la nei a, hei hian ka tlanchhuak thei mai angem le?” tiin a suangtuah nasa ta mai a. Chu Nazareth Isua hmuh a, chhanchhuah ngei tum chuan mipuite chu a zui ve ta a.

Mahse, sipaiho camp awmna an thlen lai chuan Makedonia mi sipai ṭhenkhat chuan tleirâwlte pakhat kawr thler hnuang tawh hi a sam ah ṭhamin an rawn hnûk a. Chu putar thinlung chu khawngaihnain a lo luah khat leh ta a.

Chu tleirâwl lah chu amah khawngaihna mit a lo thlîr reng tu putar kebulah chuan bawk thlawpin a ke a vuan a, “Min khawngaih hram teh ka pu. Pathian dik leh nung be tu ka ni a, ka pa pawh hi Parthis mi sumdawnga eizawng a ni ṭhin a. Nimahsela, hun lo takin a thi ta a. Kan lo rethei ta em em mai a, leiba te a lo nei nual si a, a leibatna te chuan ka pa leiba rulh nân chuan sal ah min hralh an tum a ni. Chu chu thih aiin ka tân hian a ṭhalo zâwk a ni. Khawngaihtakin min chhanchhuak hram teh” a ti ta lawm lawm mai a.

Chutah zet chuan chu putar chu a buai ta takzet mai. Babulon a damlo kawng laia lo tlu reng a hmuh ṭum leh Bethlehema nausen a chhanchhuah ṭum ang tho khân a rilru a buai a ni. He khawvêl chhandamtu tur Lal chibai bûk a duh na leh a phu tâwk thilpêk hlan ngei a duh na leh, a bul mai a ṭanpui ngai ngawih ngawih leh chhanchhuah ngai ngawih ngawih awm reng chu bûkin thutlûkna siam a ngai leh ta.

A bul maia ṭanpui ngai ngawih ngawih awm reng chu a tlânchhiatsan leh thei ta ngang lo mai le.

A Lunghlu neihchhun, Lal chibai bûk nâna a lo hum ṭang ṭang chu a phawrh leh ta nge nge a, chu tleirâwl chu a pe ta a. “Chêmte, he ka rohlu neihchhun, Lal chibai bûk nâna ka lo vawnhim ve ṭang ṭang hi la la, in tlanchhuak rawh le” a ti ta nge nge a.

Chutia a Lunghlu a pêk paha a la ṭawng mawlh mawlh lai chuan khua chu a lo thim ta khup khup mai a. Lîr te a lo nghing ta der der mai a. Chu an awmna in te pawh chu a in sawi ta hlawk hlawk mai a. Bang te chu a khi tuar tuar a, leirawhchan te chu an bal ta hlawk hlawk mai a. Sipaiho chu hlauvin baklengin an tlandarh zo ta a.

Mahse Artabana leh tleirâwl erawh chu han tlanchhiat ngaihna chuang an hriat loh avang chuan an la awm ta reng a. Engnge hlauh tur a neih tawh chuan ang? Engnge damchhan a neih tawh chuan? A damchhan ber Lal chibai bûk na tûra a tih a Lunghlu pathum te a hmang zo tawh si a. Tunah chuan zawn hmuh a inring lo ta tak tak a, a thil zawn kawng chu a lo tâwp ta niin a hria a, a hlawhchham lailet dêr niin a inhria a ni.

Nimahsela, mak tak maiin lungawina leh thlamuan em em na erawh chu a thinlung chhûngril takah a awm tlat si a ni. A chhan chu a Lalpa hmuh ngei tuma a zawnna kawngah a theihtâwp takmeuh a chhuah tih a inhrechiang tlat a. Tin, a Lunghlu a hmanna leh a tlâi chhan te pawh kha a dikin a hre tlat a, khatiang dinhmunah khan ding leh pawh ni se, a tih ang ngai bawk kha a ti leh tho vang tih a inhrechiang em em a ni.

Lirnghing chu a rawn nasa lehzual sauh a, inchung te hial chu a rawn chim ṭan ta mai. Inchung aṭanga lung lo tla thla chuan Artabana chu a lu ah a rawn dêng ta hlauh mai a, a tlu ta a. A bula tleirâwl chuan a han ngaihven vat a, a malchungah a lu a nghat a, a thi ni ngei hian a hria a.

Chutih lai tak chuan êng deuh ri riai kar aṭang chuan aw zawi fiah tak si, mawi em em mai hi a lo ri chhuak a. Chu aw lo chhuahna chu chung lampang tukverh aṭang ni mai hian a hriat a, tleirâwl chu a han hawi vêl vat vat a, tumah a hmu si lo.

Chutah chu putar zahawm tak hmui chu a lo che a, mi biak nei niawm takin ti hian Parthian ṭawngin a rawn ṭawng chhûak ta a.

“A ni thei lo, ka Lalpa. Engtik laiin nge ka hmuh reng reng che??” tiin.

A han ngawi leh vang vang a, chutah aw mawi dam diai mai chu a lo ri leh a, chu tleirâwlte-i pawh chuan a hre ve leh tho a, mahse, a zawiin hlatak aṭanga lokal ang mai hi a ni a. Chu aw chuan he thu hi a sawi a, “Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che, heng mi tê ber te chunga i tih hi ka chunga ti in ni a sin” tiin.

Chu Putar zahawm tak mai chu mak tih avânga hlim leh lâwm em em leh thlamuang em em mai hmêl hi a pu a. A sam ṭuak var vo kâra a hmel hlim leh thlamuang siah mai chu zîng ni chhûak mawi tak maiin vur tlang thianghlim tak mai a rawn chhun êng phêt ang mai hi a ni a.

Tichuan, thlamuang takin a Lalpa a lo zawn ṭhin chu hmu in a hnenah a lo châwl ta a ni.

A zinkawng chu a lo tâwp ta a. A thilpêk te chu lâwm taka pawm an ni a. Chu mifing palina chuan Lal chu a hmu ta.

Chhiartu duhtak, hei hi hre reng ang che. He kan zinkawng hi a chhânna chu a ni a, a chhânna chu he kan zinkawng a kan thiltih hian a hril dawn bawk a ni.